GEÇİCİ VERGİ DÖNEMLERİNDE EN ÇOK YAPILAN HATALAR VE UYGULAMALI ÇÖZÜM YOLLARI

1. GİRİŞ 

Günümüzde vergi kanunlarındaki değişikliklerin takibi oldukça dikkat gerektiren bir konu haline gelmiştir. İnternet kullanımının yaygınlaşmasına rağmen elektronik ortamda dahi bunların takibi kolay olmamaktadır. Bu nedenle, devamlı değişen mevzuat karşısında, özellikle de geçici vergi dönemlerinde belli hataların kanun ve değişikliliklerin yeterince takip edilememesi neticesinde tekrarlandığına sıkça şahit olmuşuzdur.  

Bu çalışmada, geçici vergi dönemlerinde sıkça yapılan hatalar irdelenecek olup, bunların çözüm yolları üzerinde durulacaktır.

II. ÖZELLİKLİ DURUMLAR 

a)                  Bağış ve Yardımların Giderleştirilmesi ve Vergisel Boyutu 

İşletmeler tarafından KVK md.10  çerçevesinde yapılan bağış ve yardımlar ilk yapıldıkları dönemde kayıtlara gider olarak alınmalı ve geçici vergi dönemlerinde Kanunen Kabul Edilmeyen Gider olarak matraha eklenmeli. Zira, yapılan bağış ve yardımlar, KVK. Md 10’da belirtilen kurum ve kuruluşlara yapıldığı tevsik edildiği müddetçe aynı beyannamede bu sefer Zarar Olsa Dahi İndirilecek İstisna ve İndirimler kısmında vergi matrahından tenzil edilmeli. 

Bağış ve yardımların yapıldıkları dönemde yapılması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olmalıdır; 

------------------------------------/---------------------------------------

770            XXX 

102/100

---------------------------------------------------------------------------- 

-------------------------------/-------------------------------------------

900    Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karş. 

901 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler

---------------------------------------------------------------------------- 

b) Borç ve Alacaklı Hesapların Değerlemesi ve Fatura Tanzimi 

105 Sıra No’lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği’ne göre bedelin döviz cinsinden veya dövize endekslenerek ifade edildiği işlemlerde, bedelin kısmen veya tamamen vergiyi doğuran olayın vukuu bulduğu tarihten sonra ödenmesi halinde, satıcı lehine ortaya çıkan kur farkı esas itibariyle vade farkı mahiyetinde olduğundan, matrahın bir unsuru olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Böylece, geçici vergi dönemlerinde herhangi bir ödeme veya bedel tahsil etmeksizin yapılan değerlemelerde fatura tanzimi ihtiyari olup ödemenin gerçekleştiği anda faturanın KDV’li tanzim edilmesi gerekmektedir. 

Örnek Uygulama; 

Örneğin, 18.01.2009 tarihinde 12.000 Euro + 2.160 Euro KDV bedelli Ticari Mal alındığı varsayımı altında söz konusu işleme ilişkin kayıtlar şöyle olacaktır (1 Euro = 1,900 YTL).

12.000 x 1,900 =  22.800 YTL (Mal Bedeli)

2.160 x 1,900 =  4.104,00 YTL (KDV)

-----------------------------------------18.01.2009--------------------------------

153 Ticari Mallar Hs.  22.800,00

191 İnd.KDV Hs            4.104,00

                                                         320 Satıcılar Hs   26.904,00

                 - 01.03         X  A.Ş.

---------------------------------------------------------------------------------------- 

Söz konusu faturanın vadesinin 95 gün olduğunu ve 05.04.2009 tarihinde faturanın ödeneceği ve ilk geçici vergi döneminde Euro’nun 1=1,950 YTL olduğu varsayımı altında aşağıdaki işlemler yapılacaktır.

31.03.2009 Geçici Vergi Dönemi:     14.160 Euro x 1,950 = 27.612 YTL, böylece

( 27.612 – 26.904 = ) 708 YTL kur zararı oluştuğundan kayıtlar şu şekilde olmalıdır. 

-----------------------------------31.03.2009-----------------------------------------

656       Kambiyo Zararları Hs. 708

                                                         320 Satıcılar  Hs    708

                 - 01.03         X  A.Ş.

------------------------------------------------------------------------------------------

Faturanın ödeme vadesinde, yani 05.04.2009 tarihinde döviz kurunun (MB Döviz alış kurunun) 1 Euro =  1,975 YTL olduğu varsayımı altında sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılmalıdır.
 

05.04.2009 Ödeme günü :    14.160  Euro x 1,975 = 27.966 YTL. Böylece;
 

27.966 – 26.904 = 1.062 YTL toplam kur zararı oluşmaktadır. Böylece, karşı firma tarafımıza 1.062 YTL üzerinden iç yüzde yöntemiyle KDV de hesaplayarak kur farkı faturası düzenlenmelidir.

Ancak düzenlenen faturanın 1.062 – 708 = 354 YTL’sinden daha önce iç yüzde ile bulunan KDV tutarının düşülmesinden sonra kalan kısmının gider olarak kayıtlara alınması gerekmektedir.

Buna göre düzenlenen faturanın matrahı; 900 YTL olmalı, KDV’si ise 162  YTL hesaplanmalıdır.
 

(1.062 / 1.18 = 900 İç yüzde yöntemiyle KDV matrahı olup KDV’si 162 YTL’dir) 

------------------------------------------05.04.2009------------------------------------------

656   Kambiyo Zararları Hs.  192    

191   İnd. KDV Hs.                 162

                                                                  320 Satıcılar Hs     354

                           - 01.03  X  A.Ş.

-------------------------------------------------------------------------------------------------- 

------------------------------------- 05.04.2009----------------------------------------------

320 Satıcılar Hs   27.966

                      - 01.03 X  A.Ş. 

102 Bankalar Hs. 27.966

       - .01.01 Y Bankası

Borcumuzun tamamının ödenmesi

-------------------------------------------------------------------------------------------------
 

c) Geçmiş Yıl Zararlarının Tenzili.

Bazı işletmeler geçmiş yıllarda oluşan ve beyannamede gösterilen mali zararlarını sadece ilk geçici vergi dönemlerinde matrahtan tenzil etmektedir. Oysaki, geçici vergi beyannameleri kümülatif matrahtan ibaret olduğundan dolayı sadece ilk geçici vergi döneminde değil, her dönem geçmiş yıl mali zararları matrahtan tenzil edilmesi gerekmektedir.
 

d) Ar-Ge İndiriminin Beyannamede Gösterilmesi.  

Ar-Ge indirimi Zarar Olsa Dahi İndirilecek İstisna kapsamındadır. Örneğin, Ar-Ge harcamasından belli bir süre sonra vazgeçildiğinde söz konusu harcamalar doğrudan gider yazılabilir. Ayrıca, 2009 yılına ilişkin 1. geçici vergi döneminde yapılan Ar-Ge harcamalarının %40’ı, 2. 3. ve 4.  döneme ait Ar-Ge harcamalarının ise %100’ü beyanname üzerinde matrahtan tenzili yapılabilecektir.
 

e) Serbest Bölgede Dövizli Olarak Tutulan Hesaplarda Kanunen Kabul Edilmeyen Giderlerin Değerlemesi.  

Bunu bir örnek ile açıklamak gerekirse; 

Örneğin, serbest bölgede 1. geçici vergi döneminde 1.250 $ Kanunen Kabul Edilmeyen Gider mevcut olsun. Bunun değerlemesi, geçici vergi beyannamesinin verileceği ayın ilk gününün döviz kuru ile değerlenir. Yani, Mayıs ayının ilk gününün MB Döviz Alış kuru üzerinden değerlenecektir.  

Diğer hesapların değerleme tarihi ise normal olarak 31.03.2007 tarihli kuru olacaktır.
 

f) Serbest Bölgede Şubesi Olan İşletmelerde 393 Nolu Hesabın Kur Değerlemesine Tabi Olup Olmadığı. 

Yurt dışında veya Türkiye’deki serbest bölgelerde kurulan şubelere resmen tahsis edilmiş olan “sermaye” iştirak niteliğindedir. Bu nedenle, söz konusu sermayenin 242 nolu hesapta izlenmesi gerekir. Bu hesap, dönem sonlarında kur değerlemesine tabi tutulmaz. Şube, şayet kapatılır ve sermaye geri gelirse kur farkı o zaman ortaya çıkar ve sermaye geri geldiği dönemde gelir tablosuna dâhil edilir. 

g) Telefon, Elektrik, Su ve Doğalgaz Faturalarının Geç Ödenmesi Halinde Uygulanan Gecikme Zammının Gider Olarak Kayıtlara Alınıp Alınmayacağı. 

Bir çok kurum ve kuruluş, elektrik, su ve doğalgaz faturalarının gecikme bedellerini kanunen kabul edilmeyen gider olarak kayıtlarına almaktadır. Ancak, Maliye Bakanlığı’nın 14.06.2001 tarih ve 32996 Sayılı Özelgesi ile bu tür faturaların gecikme zamlarının da gider olarak kayıtlara alınabileceği yönündedir.

h) Geçici Vergi Beyannamesinde  “Mahsup Edilecek Tevkifat Tutarının” Hesaplanması. 

193 No’lu hesapta takip edilen kaynağında kesilmiş olan vergiler, her geçici vergi döneminde 193 nolu hesaptaki tutarın tamamı değil, son üç ayda hesaplanan tutarların mahsubu yapılacaktır. Örneğin, 3. geçici vergi döneminde 193 nolu hesabın bakiyesi 25.000 YTL, ancak, Haziran-Temmuz-Ağustos dönemi bakiyesinin 8.000 YTL olduğunu düşündüğümüzde mahsup edilecek tevkifat tutarı 3. dönem geçici vergi beyannamesinde 8.000 YTL olacaktır.

i) Stoklar. 

Geçici vergi dönemlerinde sıkça yapılan hatalardan biri de satılan ticari mal/mamul/hizmetin tam olarak belirlenmemesidir. Bunun en sağlıklı yolu ise her geçici vergi döneminde stok sayımının yapılmasıdır. 

İşletmenin; Dönembaşı stok tutarı + Dönemiçi alışlar – Alıştan İadeleri tutar olarak kayıtlarında bulunmaktadır. Bunu, bir örnek yardımıyla açıklamak daha doğru olacaktır; 

Dönembaşı mal mevcudu:           15.000 YTL

Dönem içi Alışlar:                        150.000 YTL

Alıştan İadeler:                             2.500 YTL

Dolayısıyla işletmenin 1. geçici vergi döneminde 153/150 hesabın bakiyesi (15.000+150.000-2.500=)162.500 YTL olacaktır. Aynı gün yapılan stok sayımında ise 31.03 itibariyle 35.000 YTL’lik mal mevcudu bulunsun.

Bu takdirde işletmenin satılan ticari mal/mamul maliyeti (162.500 – 35.000 =) 127.500 YTL olacaktır.

j. Kıst Dönem Faiz Gelirinin Hesaplanması ve Gelir Tahakkuku. 

Bunu uygulamalı bir örnek yardımıyla açıklayacak olursak; 

Şirket 1.000.000 YTL tutarında mevduatını yüzde 19,50 faiz oranı üzerinden 01.01.2009-31.07.2009 (7 ay) vadeli mevduat hesabına yatırmıştır. Geçici vergi dönemi kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır. 

Faiz = A x N x T /36500 

Birinci dönem geçici vergi faiz hesaplaması:1.000.000 x 90 x 19,50 / 36.500 = 48.082,19 YTL 

--------------------------------31.03.2009---------------------------

181 Gelir Tahakkukları            48.082,19 

                                   642 Faiz Gelirleri         48.082,19

Kıst dönem (1.dönem) faiz geliri ve tahakkuk kaydı

------------------------------------------------------------------------

İkinci dönem geçici vergi faiz hesaplaması:1.000.000 x 90 x 19,50 / 36.500  = 48.082,19YTL 

-------------------------------30.06.2009---------------------------

181 Gelir Tahakkukları            48.082,19

                                   642 Faiz Gelirleri         48.082,19

Kıst dönem (2.dönem) faiz geliri ve tahakkuk kaydı

-----------------------------------------------------------------------

Vade bitiminde hesaplanacak kıst faiz:1.000.000 x 30 x 19,50 / 36.500 = 16.027,39 YTL 

---------------------------------30.07.2009----------------------------

181 Gelir Tahakkukları            16.027,39

                                   642 Faiz Gelirleri         16.027,39

Kıst dönem (vade bitimi) faiz geliri ve tahakkuk kaydı

-------------------------------------------------------------------------

Böylece şirketin elde ettiği toplam faiz geliri 112.191,77 YTL olup, %15 stopajı 16.828,76 YTL düşüldükten sonra net faiz geliri 95.363,01 YTL’dir. Kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır; 

----------------------------------------30.07.2009-----------------------------

102 Bankalar               95.363,01

193 Peş.Öd.Ver.         16.828,76 

                                   181 Gelir Tahakkukları            112.191,77

----------------------------------------------------------------------------------

Kaynak: www.MuhasebeTR.com

Tarih: 01.02.2010

Koray ATEŞ
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
E. Öğretim Görevlisi
korayates@muhasebetr.com