Maliyet Hesaplarının İşleyişi

Maliyet hesapları, işletmenin faaliyet konusunu ilgilendiren giderlerin ve harcamaların izlendiği hesaplardır. Ticaret işletmeleri ticari faaliyetin maliyetini bu hesaplar sayesinde tespit ederek, gelir tablosunun faaliyet giderleri kısmına aktararak, dönem kar/zararının hesaplanmasında işe yarar.

Üretim işletmeleri de faaliyet giderlerinin yanı sıra ürettikleri mal ya da hizmetin maliyetinin tespitinde bu bölümde yer alan hesapları kullanırlar. Elde edilen üretim maliyeti bu hesaplardan ilgili gelir tablosu hesaplarına yansıtılır.
                Maliyet hesapları 7/A ve 7/B olmak üzere iki gruptur. 7/A grubundaki hesaplar işletmelerdeki GİDER YERLERİ ESASI’na göre, 7/B grubundaki hesaplar ise işletmelerdeki GİDER ÇEŞİTLERİ ESASI’na göre tasnif edilmiştir. 

Mükellefler 7/A veya 7/B gruplarından dilediklerini seçmek sureti ile sadece birisini kullanabilirler, ancak; yasalar açısından üretim işletmelerinden aktif toplamları veya net satışlarının Maliye Bakanlığınca her yıl Aralık ayında ilan edilen rakamsal ölçüleri aşan mükelleflerin 7/A grubunu kullanmaları ve bilanço ile gelir tablosunun yanı sıra ek mali tabloları da hazırlamaları zorunluluğu söz konusudur. Ticaret işletmeler ile söz konusu sınırları aşmayan üretim ve hizmet işletmeleri  diledikleri grubu seçebilirler. 


200....... dönem sonunda aktif toplamları .........................-TL’yi veya net satışları tutarı ........................-TL’yi aşan hizmet ve üretim işletmeleri 200.... hesap döneminde 7/A grubundaki maliyet hesaplarını kullanmaları ve ek mali tabloları hazırlamaları şarttır. Bu rakamlar her yıl Aralık ayında ilan edilen yeniden değerleme oranları ile çarpılmak sureti ile arttırılarak bir sonraki dönem uygulanacak grup hakkında karar verilir.

Bilindiği üzere bir hesap dönemi için 4 kez geçici vergi beyannamesi verilmekte ve bu beyannameye gelir tablosu da eklenmektedir. Gelir tablosu gelir tablosu hesaplarındaki verilerden elde edilen bir tablodur. O bakımdan her geçici vergi dönemi sonu itibarı ile maliyet hesaplarının gelir tablosu hesaplarına yansıtılması gerekmektedir.  Bu yansıtma işlemi sırasında maliyet hesapları kapatılmayıp, faaliyet giderleri yansıtma hesapları aracılığı ile gelir tablosu hesaplarına aktarma işlemi gerçekleştirilir. Maliyet hesapları dönem sonlarında yansıtma hesapları ile karşı karşıya getirilerek kapatılır. Şayet, istenirse maliyet hesapları geçici vergi dönemlerinde yapılan yansıtma işleminin hemen ardından kapatılabilir.

Yıl sonunda sırası ile şu işlemler yapılır:

1. Yansıtma hesapları borçlandırılarak, maliyet hesapları alacaklandırılır ve böylece maliyet hesapları ve yansıtma hesapları tümüyle sıfırlanmış olur. (Fiili maliyet yöntemi kullanılmışsa maliyet, yansıtma ve gelir tablosu hesapları eşit çıkmalıdır. Örnek: 770=771=632)
2. Genel geçici mizan çıkarılarak bilanço hesapları ile fiili(mevcut) durumlar sırasıyla karşılaştırılır, farklılık çıkan hesaplar farklılığın nedeni göz önünde bulundurularak yapılacak muhasebe kayıtları ile mutabakat sağlanır.
3. Önceden uzun vadeli iken (280-Gelecek Yıllara Ait Giderler, 281-Gelir Tahakkukları, 480-Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve 481-Gider Tahakkukları gibi hesaplar) dönem sonu itibarı ile kısa vadeli döneme ilişkin tutarlar aynı hesapların kısa vadeli hesaplarına nakledilir. 
4. Gelir tablosu, gelir tablosu hesaplarından yararlanılarak hazırlanarak gelir tablosu hesapları usulünce kapatılır.
5. Gelir tablosu hesaplarının kapatılması: Gider ve gelir hesapları birer yevmiye kaydı ile 690-DÖNEM KARI VEYA ZARARI hesabı ile karşılaştırılarak kapatılırlar.
6. 690-DÖNEM KARI VEYA ZARARI HESABI alacak kalanı vermiş ise (yani kar söz konusu ise) ödenecek gelir veya kurumlar vergisi hesaplanarak 691-DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI(-) hesabına alacak yazılır. Verginin böylece brüt kardan ayrıştırılmasından sonra kalan net kar ise 692-DÖNEM NET KARI hesabına alacak yazılarak 690-D K/Z hesabı da kapatılmış olur. 
7. 691-DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI(-) hesabı, aynı ismi taşıyan 370-DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI hesabına devredilerek kapatılır.
8. 692-DÖNEM NET KARI hesabı alacak kalanı vermiş ise 590-DÖNEM NET KARI hesabına, borç kalanı vermiş ise 591-DÖNEM NET ZAZARI(-) hesabına devredilerek kapatılır. Böylece tüm gelir tablosu hesapları kapatılmış olur. Muhasebenin bu evresinde tüm maliyet ve gelir tablosu hesaplarının kapatılmasından sonra bilanço çıkarılır.
9. Bilançonun hazırlanması: Bilanço alınmazdan önce yukarıdaki işlemler tamamlanmış olmalıdır, yani gelir tablosu ve maliyet hesaplarının tümünün kapatılmış olması gerekir.
10. Son olarak bilanço hesapları da ters kayıtla kapatılır ve bundan sonra hiçbir muhasebe kaydı yapılamaz.
11. Ertesi gün yani 1 Ocak’ta en son yapılan ters kayıt düz çevrilerek açılış kaydı yapılmış olur.

                Yukarıda görüldüğü üzere, 751, 761, 771 ve 781 nolu hesaplar, 750, 760, 770 ve 780 nolu hesapların birikintilerini alarak gelir tablosu hesaplarına yansıtmaktadır. Geçici vergi dönemleri sonunda veya hesap dönemi sonunda bir defada 751, 761, 771 ve 781 nolu hesaplar ile 750, 760, 770 ve 780 nolu hesaplar birbirlerini kapatacak şekilde muhasebeleştirilerek kapatılırlar.